1992-ci il mayın 8-də Şuşanın Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən zəbt edilməsi on gün sonra Laçının düşmən tapdağı altına düşməsini asanlaşdırmışdı. Nəticədə, on minlərlə günahsız insan, rayonun dinc sakinləri öz dədə-baba torpağından qovuldular. Strateji əhəmiyyətli Laçın dəhlizinin erməni hərbçilərinin əlinə keçməsi, rayonun işğalı Ermənistanın Birinci Qarabağ müharibəsinin gedişində öz çirkin məqsədlərinin qısa zamanda reallaşdırmasına geniş imkanlar yaratmış oldu. Beləliklə, Laçının ardınca Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və sonda Zəngilan Ermənistan ordusunun nəzarəti altına keçdi. Qarabağın və ümumilikdə Azərbaycanın dilbər guşələrindən olan, Ermənistanla sərhədimizin əsas qapısı sayılan Laçın 28 il işğalçıların tapdağı altında qaldı.



İşğal nəticəsində 60 min nəfərə yaxın insan öz dədə-baba torpaqlarından qovulub. Rayona hücum edən erməni hərbi birləşmələri burada 267 nəfəri öldürüb, 66 nəfər isə girov götürülüb. İşğal zamanı Laçına ümumilikdə 7,1 milyard ABŞ dollarından çox ziyan dəyib.

İşğal dövründə ermənilər ərazisi 1835 kvadratkilometr olan Laçındakı 217 mədəniyyət, 101 təhsil, 142 səhiyyə müəssisəsi, 462 ticarət, 96 məişət, 30 rabitə, 2 avtonəqliyyat və müxtəlif təyinatlı istehsal müəssisələri, 13 min 745 yaşayış evini talan və məhv ediblər. 28 il ərzində 54 dünya, 200-dən çox yerli əhəmiyyətli tarixi abidə erməni vandalizminə məruz qalıb. İctimai və şəxsi təsərrüfatlardakı 25 min baş iri və 200 min başdan çox davar, minlərlə arı ailəsi, əhalinin bütün varidatı qarət edilib.

İşğaladək zəngin təbii sərvətlərə, əsrarəngiz gözəlliyə və bol su ehtiyatlarına malik olan rayonun ərazisində Turşsu, Qaladərəsi, Ağanus, Xırmanlar, Tiqiq, Turş-tiqiq, Nurəddin, Nağdalı, Hacıxanlı kimi müalicəvi əhəmiyyətli bulaqlar, zəngin meşələr, yaylaqlar olub. Erməni vandalları bu illər ərzində əksər bulaqları bərbad hala salıb,meşələri məhv ediblər. İşğalçıların hətta Kəlbəcərlə bərabər Laçını təhvil verərkən buradan ağacları necə məhv edib daşımalarının görüntüləri ötən il xarici mediada baş xəbərə çevrilmişdi.

Bundan başqa, Laçın ərazisindəki 3 civə (Narzanlı, Çilgəzçay, Sarıbulaq), əhəngdaşı, Qoçaz mərmərləşmiş əhəngdaşı, mişar daşı istehsalına yararlı 2 tuf (Ağoğlan, Əhmədli), kərpic-kirəmid istehsalına yararlı Novruzlu gil, həmçinin Quşçu pemza, Yuxarı Həkəriçay qum-çınqıl qarışığı, əqiq, 2 əlvan bəzək daşı, 3 vulkan külü və Minkənd mineral su yataqları da 28 il ermənilər tərəfindən talan edilib.



Laçın rayonunda yerləşən tarixi, mədəniyyət və memarlıq abidələri, o cümlədən Ağoğlan məbədi (IX əsr), Dəmrovlu Pir Məbədi (XI əsr), Cicimli kəndində Məlik Əjdər türbəsi (XII əsr), Kar Künbəz türbəsi (XVII), Soltanlar kəndində Həmzə Soltan sarayı (1761-ci il), Quşçu kəndində Pir (XII-XIII əsrlər), Uşaq qalası (XV əsr), Şəlvə kəndində məbəd, Mirik kəndi ərazisində qala (XV əsr), Qaranlıq kaha, Bayqara mağaraları, Zeyvə kəndində Soltanbaba türbəsi, Güləbird kəndində Sultanbud məbədi, Minkənd kəndində Alban kilsəsi, X-XIX əsrlərə aid ikitağlı və birtağlı körpülər, Seyidlər kəndində birtağlı körpü (XIX əsr), Pircahan körpüsü, orta əsrlərə aid sənduqə, qoç və at abidələri, dəmir və tunc dövrünə aid kurqanlar, qəbiristanlıqlar və onlarla digər məbədlər uzun illər erməni vəhşiliyinin qurbanına çevrilib.



Artıq Laçın azaddır, öz əzəli sahibinə qayıdıb. 28 ildən sonra, 2020-ci ildə tarix yazan Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan ordusu işğalçıları Laçından qovaraq bütünlükdə Qarabağı düşmən əsarətindən qurtarıb. 74 min nəfərdən çox laçınlı 28 il idi ki, respublikanın 59 şəhər və rayonunda məcburi köçkün həyatı yaşayırdı.

Laçınlıların Vətən niskili həm də xəyanət nəticəsində yaranmışdı. Şuşa şəhərini satan AXC-Müsavat cütlüyü eyni şəkildə Laçına xəyanət etmişdi. Bu mənfur cütlük məhz hakimiyyətə gəlmək üçün Şuşadan sonra Laçını müdafiəsiz qoyaraq işğala göz yummuşdu. Hər iki strateji ərazinin xəyanətlə düşmənə verilməsindən heç bir ay keçməmiş xainlər hakimiyyətə gəldilər. Onların öz şəxsi maraqlarına qurban verdikləri torpaqlarımız 30 il düşmənin əsarətində qaldı.

İllər keçdi, 44 günlük Vətən müharibəsində biabırçı məğlubiyyətlə üzləşən Ermənistan ağ bayraq qaldıraraq təslim oldu, İrəvan kapitulyasiyaya imza ataraq Ağdam, Kəlbəcər və Laçını Azərbaycana qaytarmağa məcbur qaldı. Nəticədə təkcə laçınlılar deyil, bütün Azərbaycan xalqının Laçın niskili, yurd həsrətinə son qoyuldu.

Laçın bir güllə belə atılmadan öz tarixi və əzəli sahibinə qaytarıldı. Bununla bağlı müjdəli xəbəri xalqımıza çatdıran Müzəffər Ali Baş Komandan demişdi:

“Böyük sevinc hissi ilə bildirirəm ki, Laçın rayonu işğaldan azad olundu. Bütün Azərbaycan xalqını bu münasibətlə ürəkdən təbrik edirəm. Laçın rayonunun işğaldan azad olunması tarixi hadisədir. Özü də bir güllə atmadan biz Laçın rayonunu qaytardıq. Düşməni buna məcbur etdik. Döyüş meydanında əldə edilmiş parlaq qələbə bu gözəl nəticəyə gətirib çıxardı ki, üç rayonumuz – Ağdam, Kəlbəcər və Laçın bizə qaytarıldı. Biz bu rayonları bir güllə atmadan, bir şəhid vermədən qaytarmışıq”.



Həqiqətən də ötən il 21-ci əsrin müharibəsini aparan ordumuz bütünlükdə Qarabağı düşmən əsarətindən qurtarmaqla Azərbaycanın adını dünya tarixinə qızıl hərflərlə yazmış oldu. Biz nəinki döyüşlərlə Şuşanı, Qarabağ ətrafında olan rayon və şəhərlərimizi işğaldan azad etdik, Azərbaycan Ermənistanı acı məğlubiyyətə uğradaraq İrəvana kapitulyasiya aktına imza atdırdı. Ağdam, Kəlbəcər kimi Laçın da bir güllə atılmadan azad edildi, hərbi-siyasi qələbəmiz sayəsində tarixi ədalət bərpa oldu.

Bu gün fəxr və qürur hissi ilə deyirik ki, artıq Laçının işğalı günü yoxdur. Dilbər guşəmiz olan Laçın rayonu bu il 18 mayı azad şəkildə qarşılayır. Biz yalnız İrəvanın hər il qeyd etdiyi Laçının işğal “bayram”ını - 18 may gününü tarixdən silmədik, Müzəffər Ali Baş Komandan əsl sərkərdəlik, siyasi iradə nümayiş etdirərək xalqımızı həsrətində olduğumuz yurd yerlərimizə, tarixi ərazilərimizə qovuşdurdu.

Azərbaycan təqvimdəki işğal günlərini hüznlə deyil, sevinclə qarşılayır! Qürurla deyirik ki, Qarabağ azaddır, doğma yurdumuzda şanlı bayrağımız dalğalanır.

İndi güclü, qalib xalq olaraq fəxrlə əzəmətli, qədim yurdumuzu necə dəyişib cənnətə çevriləcəyini müzakirə edirik. Hazırda qarşımızda duran ən ali missiya Qarabağın digər ərazilərində olduğu kimi dədə-babalarımızın bizə əmanəti olan Laçını da dirçəltmək, bu gözəl guşəmizin əvvəlki görkəmini özünə qaytarmaqdır.

Laçın əmin əllərdədir! Onu Vətən uğrunda şəhidlər, qazilər verən müzəffər ordumuz göz-bəbəyi kimi qoruyur!

Tural Tağıyev
Azvision.az