Belə ki, 30-31 iyul tarixlərində keçirilən toplantının yekununda 10 il ərzində ilk dəfə olaraq baza faiz dərəcəsi 0,25 bənd azaldılıb, illik 2-2,25% səviyyəsinə endirildi. Bu da təbii idi. Ona görə ki, ABŞ iqtisadiyyatında inkişaf tempi əvvəlki dinamikada deyil. Üstəgəl, digər ölkələrlə də (xüsusən də, Çinlə) ticari və iqtisadi münasibətlər yaxşı vəziyyətdə deyil.

Bəs bu addımın nəticəsində dollar ucuzlaşacaqmı? Və yaxud, Amerika valyutası dəyərsizləşməyə başlayarsa, bu, bizə hansı prizmadan və necə təsir göstərəcək?

Əvvəla, FES-in sonuncu iclasının nəticəsi olaraq uçot dərəcəsini aşağı salması dollara təsir etmədi. Yəni, sonuncu qərar nəticəsində ABŞ valyutası ucuzlaşmadı. Bu isə çox təhlükəli siqnal oldu. Məsələ bundadır ki, hər hansı bir Mərkəzi Bank tərəfindən uçot dərəcəsi azaldılırsa, bunda məqsəd milli valyutanın dəyərini yumşaltmaqdan ibarətdir. Bu yolla yerli istehsal məhsulları ixracını stimullaşdırmaq siyasətinə dəstək verilir. Uçot dərəcəsinin endirilməsinin iqtisadi mahiyyəti məhz, bundan ibarətdir.

FES-in iyul qərarından sonra dolların ucuzlaşmamasını şərtləndirən əsas məqam o idi ki, qlobal iqtisadiyyatda mövcud vəziyyət gərgindir. Belə ki, FES-in də iyulda faiz dərəcəsini aşağı salmaqda məqsədi dolların məzənnəsini yumşaltmaqdan ibarət idisə də, iqtisadi cəhətdən bu, baş vermədi. Səbəb isə son aylarda yalnız FES deyil, həm də başqa bir çox ölkələrin Mərkəzi Bankları tərəfindən də eyni addımın atılması ilə izah olunur. Başqa sözlə desəm, digər ölkələrdə də uçot dərəcəsinin aşağı salınması ABŞ dolların ucuzlaşmasının qarşısını aldı və alır.

Bəs digər ölkərdə Mərkəzi Banklar dərəcəni niyə və nədən aşağı salırlar? Səbəb aydındır: qlobal iqtisadiyyatda böhran riski yüksəlir. Hazırda qlobal iqtisadiyyatda zəifləmə, geriləmə müşahidə edilir ki, bu, özünü açıq şəkildə göstərməsə də, əksər ölkələrin iqtisadiyyatlarında əvvəlki böyümə sürəti nəzərə çarpmır. Bu da onu göstərir ki, bəzi ölkələrdə böhran alovu qızışır və 2008-ci ildə olduğu kimi, bir şok hadisə kifayətdir ki, maliyyə sistemlərində çöküş baş versin.

İqtisadi artım templərində zəifləmə ABŞ, Çin, Avropa Birliyi kimi böyük iqtisadi mərkəzlərdə də müşahidə edilir. Ümumiyyətlə, Cənubi Amerikanın böyük bir hissəsində, Avropa, Asiya və Yaxın Şərqdə istehsal sahələrində dərin struktur böhranı müşahidə edilir, ona görə də, dünyanın bütün mərkəzi banklarında təşviş hökm sürür. Və bu üzdən də bütün banklar faktik olaraq eyni siyasət yürüdürlər. Təkcə avqustda dünyanın 37 ölkəsinin mərkəzi bankları uçot dərəcəsini 14 dəfə aşağı salıblar. Bu, FES-in sonuncu qərarından sonra baş verən azaldılmalardır. Bir sıra ölkələr isə hələ FES-dən əvvəl uçot dərəcəsini endirməyə başlayıblar.

Yeri gəlmişkən, Avropa Mərkəzi Bankı da uçot dərəcəsini endirməyə start verir. Müşahidələr deməyə əsas verir ki, Avropa Mərkəzi Bankı vəziyyəti nəzərə alaraq 2008-2009-cu illərdəki qlobal maliyyə və iqtisadi böhrandan əvvəlki siyasətinə dönüş edəcək.

Ona görə də, kəmiyyət yumşaldılmasına qayıdış kimi xarakterizə olunan, başda ABŞ olmaqla, dünya ölkələrinin son aylardakı faiz siyasətində atılan sözügedən addımlar səmərə vermir və uçot dərəcəsinin aşağı salınması əvvəlki effekt təsiri bağışlamır. Bu isə, təkrar edirəm, təhlükəli amil sayılır. Demək, böhranın kəskin şəkildə üzə çıxa biləcəyi, görünür, an məsələsidir. Çünki, dünya iqtisadiyyatında rəqabət kəskinləşib və ABŞ-la Çin arasında olan ticarət anlaşılmazlığı qlobal iqtisadiyyatı silkələyir. Əgər, iki nəhəng ölkə arasında razılıq əldə olunmasa, uçot dərəcəsinin endirilməsi bundan sonra da səmərə verməyəcək.

ABŞ-la Çin arasında ticarət anlaşılmazlığından söz düşmüşkən, bir məqama da toxunum ki, sonuncu tərəf iqtisadiyyatındakı nisbi dayanıqlıq səbəbindən Vaşinqtona heç də güzəştə getmək niyyətində deyil. Hər şey gələn ayın, yəni oktyabrın əvvəllərində hər iki ölkə məmurlarının ABŞ paytaxtında keçirəcəkləri görüşdən asılı olacaq.

İş ondadır ki, Çin iqtisadiyyatında bayaq qeyd etdiyim dayanıqlıq onun bilavasitə ticarət tərəfdaşlarının və o cümlədən, daxildə stimulverici amillərinin sayının çox olması ilə əlaqədardır. Bunun da əsas səbəblərindən biri odur ki, Pekin iqtisadiyyatı ilə bağlı bir sıra məsələləri, xüsusən də yüksələn borc öhdəliyi problemini hələ ticarət müharibəsi start götürməmişdən öncə, keçən il həll etmişdi.

Yeri gəlmişkən, FES-n hələ öz təhlilinə əsasən, sözügedən 2 ölkə arasındakı ticarət anlaşılmazlığı gələn ilin əvvəlinə dünya iqtisadiyyatının nə az, nə çox 850 milyard dollar itirməsilə nəticələnəcək.

Sözün qısası, FES-in sentyabr qərarının necə olacağından asılı olmayaraq, dollar yenə ucuzlaşmayacaq və məzənnə təxminən indiki səviyyəyə yaxın təşkil edəcək. Digər tərəfdən, ABŞ dolları lap ucuzlaşmağa başlasa belə, bu, neftin qiymətini qaldıracaq. Və yaxud da ən azı "qara qızılı" dünya iqtisadiyyatının tələbinə rəğmən, kəskin şəkildə ucuzlaşmağa qoymayacaq. Bu isə bilavasitə Azərbaycan kimi ölkələrin iqtisadiyyatları üçün xeyirdir. Çünki Amerika valyutasının möhkəmlənməsi və yaxud ucuzlaşmasının bizə başqa prizmadan heç bir təsiri yoxdur.


Pərviz Heydərov
Azvision.az üçün